باقر مومنی، نویسنده، مترجم و پژوهشگر ایرانی در سن ۹۷ سالگی در پاریس درگذشت. مومنی از سالهای دهه ۱۳۲۰ تا آخرین روزهای زندگی، در سیاست، نویسندگی و ترجمه و تحقیق فعال بود. او یکی از اعضای بنیانگذار کانون نویسندگان ایران بود.
باقر مؤمنی در سال ۱۳۰۵ کرمانشاه به دنیا آمد. دوره دبستان و دبیرستان را در این شهر گذراند. پایان دوره دبیرستان او با سالهای پر جنبوجوش سیاسی دهه ۱۳۲۰ در ایران همزمان بود و او نیز وارد فعالیت سیاسی شد.
در آن سالها کرمانشاه در اشغال نیروهای ارتش بریتانیا بود و حزبی به نام «پیکار» با تمایلات ضدانگلیسی و طرفدار آلمان نازی تأسیس شده بود که رهبری آن را خسرو اقبال بر عهده داشت. باقر مؤمنی جذب مقالات تند و تیز روزنامهٔ این حزب به نام «نبرد» شده و به همراه چند تن دیگر در کرمانشاه دفتر این حزب را راهاندازی میکند.
با این حال مؤمنی برای ادامهٔ تحصیل در دانشگاه به تهران میآید و در دانشکدهٔ حقوق دانشگاه تهران ثبت نام میکند. در آنجا وارد محافل سیاسی احزابی مانند «پیکار»، «میهنپرستان» و «استقلال» میشود. در نهایت جذب تبلیغات حزب توده ایران شده و نهایتاً در اواخر سال ۱۳۲۴، به این حزب میپیوندد.
باقر مومنی پس از پایان تحصیلات خود در دانشکده حقوق نیز به فعالیت در صفوف حزب توده ادامه میدهد. در سال ۱۳۳۳ و یک سال پس از کودتای ۱۳۳۲، در یک جلسه مخفی حزبی بازداشت و چند روز بعد آزاد میشود. بازداشت دوباره او در سال ۱۳۳۵ برایش محکومیت ۱۸ ماهه به دنبال داشت.
در مرداد ماه ۱۳۳۷ از زندان آزاد میشود. پس از آزادی از زندان، ارتباط خود را با بقایای حزب قطع میکند. در سال ۱۳۳۹ و در دوره دولت علی امینی و بازشدن فضای سیاسی پایاننامه خود را تحت نام «ایران در آستانهٔ انقلاب مشروطیت» به چاپ رساند. در همین زمان همراه با تعدادی رفقایش گروهی به نام «اول ماه مه» ایجاد میکنند. این گروه گرایش چپ داشت اما مستقل از احزاب و کشورهای کمونیست آن زمان بود.
در سال ۱۳۴۶ مومنی برای تحصیل مدتی را فرانسه میگذراند و دو سال بعد به ایران باز میگردد و انتشارات صدای معاصر را تأسیس میکند. در نیمهٔ دوم سال ۱۳۵۳ با یک بورس ششماهه از طرف این موسسه به فرانسه میرود، در سوربن ثبت نام میکند و نگارش رسالهٔ دکترایش را با نام مسئله ارضی و جنگ طبقاتی در ایران آغاز میکند. نگارش این رساله دو سال وقت میبرد و مؤمنی علیرغم مخالفت مؤسسه تا پایان کار در فرانسه میماند، ضمن اینکه جلد اول آن را نیز با نام مستعار ا-پوران در فرانسه به چاپ میرساند.
مومنی سال ۱۳۵۵ به ایران بازمیگردد، اما به دلیل اختناق موفق به چاپ کتابش نمیشود؛ بنابراین دستنوشته را به بزرگ علوی میسپارد، اما کتاب چهار تیاتر میرزا آقاخان تبریزی را تصحیح و به چاپ میسپارد. سال ۱۳۵۶ با بازتر شدن فضا سه کتاب به نامهای سیمای روستا در ایران، رو در رو و کتاب احمد چاپ میکند.
باقر مومنی در آستانه انقلاب ۵۷ با همکاری ناصر رحمانینژاد، سعید سلطانپور و بزرگ پورجعفر هفته نامهٔ «صدای معاصر» را منتشر میکند که با سردبیری صارمالدین صادق وزیری تا تیر ۱۳۵۸ چهارده شماره از آن منتشر میشود.
مؤمنی پس از انقلاب و در جریان تجدید حیات حزب توده ایران دیگر به این حزب نمیپیوندد. سال ۵۹ محفل مارکسیستی باقر مؤمنی و رفقایش پنجمین و آخرین شمارهٔ اندیشه را منشر کرده و با جناح چپ جامعهٔ سوسیالیستهای نهضت ملی ائتلاف میکند. این ائتلاف ماهنامهای مخفی به نام اخگر منتشر میکند که سردبیریاش را باقر مؤمنی به عهده میگیرد.
پس از سیام خرداد ۱۳۶۰ امکان هرگونه فعالیت سیاسی از گروه سلب میشود و مؤمنی با گذر از کوههای کردستان ایران و ترکیه خود را به پاریس میرساند.
در پاریس با رایزنی و جلب نظر فعالان سیاسی در تبعید به دنبال تشکیل جبههٔ متحد چپ میرود، اما با اقبال مواجه نمیشود. به دنبال آن به ادامهٔ کار نویسندگی میپردازد و کتابهای متعددی مانند مسائل اپوزیسیون ایران، گفتارهای سیاسی و دمکراسی، دین و دولت در عصر مشروطیت، از موج تا توفان، انفجار سبز، اسلام ایرانی و حاکمیت سیاسی، حکومت اسلامی و اسلام حکومتی، پروندهٔ پنجاه و سه نفر، یادماندههای ایرج اسکندری، در خلوت دوست، دنیای ارانی و … را منتشر میکند.
تالیفات:
* اسلام ایرانی و حاکمیت سیاسی، فرانکفورت: بزرگترین مرکز پخش کتاب، بی تا.
* انفجار سبز (کمونیسم در جهان و ایران)، استکهلم: آلفابت ماکزیما، ۱۹۹۹م= ۱۳۷۸.
* دین و دولت در عصر مشروطیت، سوئد: نشر باران، ۱۹۹۳م= ۱۳۷۲.
* سرزمین عرب در آستانه حاکمیت اسلامی، لس آنجلس: شرکت کتاب، ۲۰۱۲م= ۱۳۹۱.
* ایران در آستانهٔ انقلاب مشروطیت، تهران: صدای معاصر، ۱۳۴۵.
* پنج لول روسی، تهران: شباهنگ، ۱۳۵۷.
* تاریخ و سیاست، کلن: انتشارات فروغ، ۲۰۰۸م= ۱۳۸۷.
* دربارهٔ مسائل جنبش و حزب توده، تهران: پیوند، ۱۳۵۸.
* درد اهل قلم، بیجا: بینا، ۱۳۵۶.
* دنیای ارانی، تهران: خجسته، ۱۳۸۴.
* رودررو، تهران: شباهنگ، ۱۳۵۶.
* صور اسرافیل، بیجا: بینا، ۲۵۳۷=۱۳۵۷.
* مسئله ارضی و جنگ طبقاتی در ایران، تهران: پیوند، ۱۳۵۹.
* نواندیشی و روشنفکری در ایران، کلن: مؤلف، ۱۳۸۶
* همراه با انقلاب از درخت سخن بگو، کلن: مؤلف، ۲۰۰۹ م= ۱۳۸۸.
ترجمه:
* اوسیپف، والری دمیتری یویچ، نامهای که هرگز فرستاده نشد، بیجا: انتشارات توکا، ۱۳۵۷.
* تاریخ قرون وسطی، ترجمهٔ صادق انصاری و باقر مؤمنی، بی جا: شرکت سهامی انتشار، ۱۳۴۲.
* سالتیکوف، میخائیل یوگرافوویچ، قصه برای بزرگسالان، تهران: سپهر، ۱۳۴۹.
* شایرر، ویلیام، نازیسم و ریشههای فکری و تاریخی آن، ترجمه محمد مربوط و محمدباقر مؤمنی، تهران: امیر کبیر، کتابهای سیمرغ، ۱۳۴۳.
گردآوری، تحشیه و بازنشر:
* سیاحتنامه ابراهیم بیک: (یا بلای تعصب او)، اثر زین العابدین مراغهای؛ با مقدمه و حواشی باقر مؤمنی، تهران: نشر اندیشه، ۱۳۵۳.
* تمثیلات، فتحعلی آخوندزاده، ترجمه محمدجعفر قراجهداغی، مقدمه و حواشی باقر مؤمنی، تهران: اندیشه، ۱۳۴۹.
* تیاتر کریم شیرهای، با مقدمه و حواشی باقر مومنی، تهران: سپیده، ۱۳۵۷.
* علوی، بزرگ، در خلوت دوست: نامههای بزرگ علوی به باقر مومنی، تدوین باقر مومنی، تهران: عطائی، ۱۳۸۲.
* یک گفتگوی خودمانی و چند نامه بزرگ علوی، کلن: فروغ، ۲۰۰۷.
* عروس و داماد، مولیر، ترجمه جعفر قراچهداغی، با مقدمه و حواشی باقر مومنی، تهران: سپیده، ۲۵۳۷ = ۱۳۵۷.
* کتاب احمد، عبدالرحیم طالبوف، بامقدمه و حواشی باقر مومنی، تهران: شبگیر، ۲۵۳۶ پ. = ۱۳۵۶.
* مسالک المحسنین، اثر خامه عبدالرحیم ابنشیخ ابوطالب بخار تبریزی، بامقدمه و حواشی باقر مومنی، تهران.
* یک کلمه، میرزا یوسف مستشارالدوله، به کوشش باقر مؤمنی، تهران: شادگان، ۱۳۸۸.
* مقالات، نوشته فتحعلی آخوندزاده، گردآورده باقر مومنی، تهران: آوا، ۱۳۵۱.
* نامههای سرگرد وکیلی، به کوشش باقر مؤمنی، آلمان: [بی نا]، ۱۳۸۶.
* یادنامههای همشهری بامداد، باقر مؤمنی، تهران: کتابفروشی بامداد، بی تا.
با استفاده از ویکیپدیا