در اواخر سال 1356 هسته ای در تهران به ابتکار قربان شفیقی (آرقا) تشکیل شد. این هسته اکثریت تورکمن های فعال سیاسی را در زیر چتر گروه کوهنوردی و ایجاد محافل کتابخوانی از جمله کتب تورکمنی متشکل ساخت.؛
Turkmen Sahra (Golestan Province)سو: گابریل گارسیا مارکز در رمان صد سال تنهایی با در هم تنیدن واقعیت، تاریخ و افسانه به بازگویی مسائل و مشکلات بشری می پردازد. مارکز در روایت صد سال تنهایی نشان می دهد که انسان ها می توانند در خاطرات خود اسیر گشته و خود را به انزوا و تنهایی محکوم کنند؛ مثل ربکا دختر نحیف و یتیم که با خاطراتش؛ خود را در یک اتاق محبوس و به اسارت تنهایی درمی آید و یا مثل سرهنگ آئورلیانو که خاطره ی ۲۰سال نبردش برای کسب آزادی و آزادی خواهی را به فراموشی می سپارد و به تنهایی پناه می برد.
با نگاهی گذرا به تاریخ صد ساله (و دقیقتر ۱۱۵ ساله) تورکمن ها می توان سیر حوادث را در این برهه ی تاریخی به طور تاریک و روشن دید.
در طول این سال ها؛ بودند انسانهایی که برای عدالت، انسانیت و آزادی ملت تورکمن به مبارزه برخاستند ولی خاطرات و تجربه های این عده به طور مستند به نسل های بعدی منتقل نیافته و نظیر جانفشانیهای سرهنگ آئورلیانو به مرور زمان به فراموشی سپرده شد و نام آوران به تنهایی پناه برده و یا مثل ربکا خود را در تارهای خاطرات محبوس کرده اند.
و تاسف بار تر اینکه نسل های بعدی نیز زحمت کنکاش و بررسی تجارب گذشتگان را از خود نشان نداده اند و خود به آزمون تحقق آرمان هایشان پرداخته اند.
در زیر به نام افرادی که در دوره های مختلف تاریخی در راه آرمان عدالت، انسانیت و آزادی ملت خود جانفشانی کرده اند تیتر وار اشاره می کنم؛ متاسفانه مدرکی دال بر رابطه معنادار بین دوره های گوناگون وجود ندارد به جز آرمان خواهی عدالت جویانه آن ها:
ـ آدینه محمد خان، نماینده تورکمن ها در دور دوم مجلس شورای ملی طرفدار مشروطه.
ـ رجب آخوند، مشروطه طلب تورکمن که در زمان رضا شاه نماینده تورکمن ها در مجلس بود.
ـ رجب آخوند به همراه تویجان حاجی، صفر آخوند و عبدالله (پدر عبدالله زاده ها) معروف به عبدالله مجلس از مشروطه طلبان شاخص تورکمن بودند.
ـ عثمان آخوند، نفس سردار، گوکی صوفی، اللهیارخان و ارازقربان که از مخالفین حکومت رضا شاه بودند.
ـ در سال ۱۳۱۶ چهار دانشجوی تورکمن به جرم فعالیت سیاسی علیه حکومت رضا شاه دستگیر و زندانی شدند. صفر خطیبی، الیاس مختومی که بعد از چند ماه حبس از زندان آزاد شدند. قربان محمد سیوری و حاجی خان نورگلدی (اوغوزی) بعد از تحمل دو سال حبس در زندان به قتل رسیدند.
ـ در سال ۱۳۱۶ گروه معروف به ۵۳ نفر دستگیر شدند. در میان آن ها یک تورکمن به نام آناقلیچ بابایی تحصیل کرده رشته حقوق نیز بود. وی به پنچ سال زندان محکوم شد.
در همین سال دانشجویی به نام تورانی در هتلی در تهران به قتل رسید.
ـ غایب بهلکه مسئول حزب توده در تورکمن صحرا بعد از شکست «قیام افسران خراسان» به تورکمنستان پناهنده شد. عبدالرحیم ندیمی تنها عضو گروه قیام افسران خراسان در سال ۱۳۲۴ بود که او نیز به تورکمنستان پناهنده شد.
ـ در سال ۱۳۲۶ بیست نفر از فعالان سیاسی تورکمن از جمله صفر خطیبی، صفر انصاری، ساری گوکلانی، نورمحمد عاشورپور به خاطر گریز از زندان و شکنجه واعدام به تورکمنستان شوروی پناهنده شدند.
ـ محمد آخوند جرجانی نماینده تورکمن صحرا در مجلس شورای ملی و عضو فراکسیون دکتر محمد مصدق بود.
ـ دکتر احمد قره داغلی فعال فرهنگی و علمی تورکمن دهها دختر و پسر تورکمن را برای تحصیل به ترکیه فرستاد. او در سال ۱۳۵۲ توسط ساواک رژیم پهلوی دستگیر و به زندان روانه شد. بعد از ازآزادی از زندان به شش ماه تبعید محکوم گردید.
ـ در سال ۱۳۵۱ افراد محفل کتاب و کتاب خوانی که از دانشجویان، معلمین و جوانانی که در خدمت نظام وظیفه بودند، توسط ساواک دستگیر و بعد از مدت کوتاهی آزاد شدند. برجسته ترین عضو این محفل دکتر بردی آهنگری بود.
ـ در نیمه اول دهه پنجاه شمسی تا اواخر سال ۱۳۵۶ دانشجویان تورکمن در دانشگاهها و مدارس عالی تهران، اصفهان، اهواز، شیراز، بابلسر، مشهد و غیره در فعالیت های اعتراضی سیاسی ـ صنفی شرکت می کردند و تعدادی از آن ها نیز توسط ساواک دستگیر و روانه زندان شدند.
ـ در اواخر سال ۱۳۵۶ هسته ای در تهران به ابتکار قربان شفیقی (آرقا) تشکیل شد. این هسته اکثریت تورکمن های فعال سیاسی را در زیر چتر گروه کوهنوردی و ایجاد محافل کتابخوانی از جمله کتب تورکمنی متشکل ساخت.
ـ …
این لیست، بخشی از فعالان سیاسی و نام آوران تاریخ معاصر تورکمن تا سال ۱۳۵۶ است؛ که شوربختانه بخاطر بی توجهی نسل جدید و یا شاید هم کم لطفی قشر فرهیخته در زیر غبار زمان درحال فراموشی است.