گفتمان اصلاح‌طلبی همواره به‌‌عنوان بدیل و برای تحول مثبت در جامعه و نیل به توسعه سیاسی و دموکراسی و تحکیم جامعه مدنی در یک جامعه‌ی فراانقلابی مطرح شده است. پس از بیست سال ولی امروز این گفتمان به زمین سخت و غیر قابل اصلاح برخورده و از این رو با زوال مقبولیت و بحران نفوذ روبه‌رو شده است که باعث می‌شود کارآمدی آن برای پیشبرد اصلاحات با تردید مواجه گردد. متاسفانه اصلاح طلبان در درون در حال بازتولید یک ساخت طوایفی با هویت‌ بعضاً متباین‌اند. ناتوانی دولت در کسب رضایت نسبی جامعه نیز فضا را بر اصلاح‌طلبان حامی دولت تنگ کرد. اصلاح‌طلبان در میانه‌ی این آشفتگی‌ها قطب‌نمای خود را گم کردند و اینک هم در گفتمان و هم در ساختار و عملکرد کم آورده‌اند. اصلاح‌طلبانی که همواره به‌عنوان نیروی آوانگارد جامعه پرچمدار تحول بودند؛ پس از انتخابات نودوشش با چرخش به راست دولت روحانی در تور نرمالیزاسیون دولت گیر افتادند و توجیه‌گر وضع موجود شدند. تن اصلاحات رنجور و بیمار شده است. شکل‌گیری الیتیسم در میان اصلاح‌طلبان و رواج نپوتیسم و خویشاوندسالاری سیاسی که حق تصمیم‌گیری را به خودی‌ترها می دهد جبهه اصلاحات را با تله موسس مواجه کرده است.؛

قصد این نوشته به هیچ وجه تکرار استدلات طرح شده در دفاع یا مخالفت با رفراندوم در شرایط کنونی نیست. هدف این نوشته بررسی چند تجربه تاریخی، به ویژه تجربیاتی که در مباحث اخیر از انان نام برده شده است، و تأکید بر چند نتیجه مهم از این تجربیات، می‌باشد. هنگامی امکان قضاوت در مورد یک همه‌پرسی وجود دارد که بتوان به این پرسش‌ها پاسخ داد: چرا، چه وقت، چطور، با چه پرسشی و توسط چه کسی خواسته همه‌پرسی مطرح می‌شود. ...؛

به این خاطر که ما نمی‌توانیم مشروعیت نظامی را به رفراندوم بگذاریم که کاخ آن بر شالوده پایمالی حقوق زنان، خلقها، اقلیت‌های مذهبی و دگراندیشان بنا شده است. پرچم این نظام حجاب اسلامی است. آیا ما می‌توانیم حجاب را به رفراندوم بگذاریم؟ می‌توانیم بگوییم که لطفا برای کسب مشروعیت تحمیل حجاب به رأی مردم رجوع کنید؟ آخر، اگر این نظام دست از سر حجاب بردارد عموام دست بر نمی‌دارند. مگر می‌توان با رفراندوم تحمیل حجاب یا حاکمیت یک جریان مذهبی یا حاکمیت قوم معینی را مشروعیت داد؟؛

حدود 10سال پیش مهاجرت ایرانی‌ها بیشتر حول و حوش نخبه‌ها بود و عبارت «فرار مغزها» از همین جا بر سر زبان‌ها افتاد. در همه این‌ سال‌ها قشر مرفه جامعه هم امکان مهاجرت به کشورهای اروپایی و آمریکایی را داشت اما حالا روی دیگر سکه رو شده است؛ نه نخبه‌ها و نه ثروتمندان که قشر متوسط هم به جمع قبلی‌ها اضافه شده‌اند و آینده‌شان را در خارج از مرزهای ایران جست‌وجو می‌کنند.؛

امروز در حالی که انقلاب بهمن بعد از حدود چهل سال قدرت طلبی، ویرانگری و زد و خورد دائم، پیر، از نفس افتاده و تباه شده و به مرکزی برای تولید گاز‌های سمی و کشنده بدل گردیده، رفرمیسم به عنوان هم‌آورد زخم خورده‌اش، با قدرت بیشتری سر برآورده است. جوانان به جان آماده از تحقیر و تبعیض بهمن، به خیابان آمده‌اند، دختران روسری را که نشانه بندگی زنان و اقتدار بهمن بود، بر سر چوب می‌کنند، کارگران و فرهنگیان با اعتصابات، خود را از زیر سلطه بهمن می‌رهانند و همه چیز دست به دست هم می‌دهند تا این موجود پیر متعفن و این مامن آدمکشان، دزدان و غارتگران را به زباله‌دان روانه کنند؛

به منظور درک این معنا باید تعریفی دقیق از دو مسئله فرد سیاسی و انسان اخلاقی داشت. به طور معمول سیاستمدار به کسی اطلاق می‌شود که با تیزهوشی، هنرمندی و توان بالا قادر به استفاده از امکانات در جهت پیشبرد مقاصد خود در عرصه قدرت است. در برابر این تعریف، به کسی فرد اخلاقی گفته می‌شود که بدون توجه به مقاصد شخصی متوجه ارزش‌های اخلاقی است و حداقل حقوق دیگران را محترم دانسته و خود را برآنان مقدم نمی‌داند. با این تعاریف آیا سیاست اخلاقی یک مفهوم متناقض نمی‌نماید؟؛

موتور محرك دموكراسي توده‌هاي مردم هستند. همين توده‌هايي كه از آن وحشت داريم به جاي اينكه آنها را به دست نيروهاي راست و افراطي بسپريم، بايد به آنها آگاهي دهيم. بايد به آنها بگوييم كه شما مي‌توانيد دموكراسي را بخواهيد و در ذيل آن به فرصت‌هاي برابر دست پيدا كنيد. عدالتخواهي از راه دموكراسي مي‌گذرد. آزادي خواهي با عدالتخواهي محشور است. اينها بايد به درستي توسط اصلاح‌طلبان تبيين شود. مهم‌تر اينكه خودشان اين رفتار را داشته باشند. اصلاح‌طلبان هم از توده‌هاي مردم مي‌برند و نگاهي به عنوان ابژه به آنها دارند. آنها فكر مي‌كنند، خودشان موتور محرك دموكراسي هستند.؛

نظام جمهوری اسلام بر مبنای انحصار سیاسی و اقتصادی است. پستهای سیاسی به دوستان و آشنایان اختصاص دارد و بخشهای اقتصادی به وابستگان و قدرتمندان سپرده می‌شوند. درآمد نفت از طرق مختلف در خارج از ایران در حسابهای شخصی سرمایه گذاری می‌شوند و به مردم کوچه و بازار سهمی نمی‌رسد. بانک‌ها سپرده‌های مردم را جمع آوری می‌کنند و به وابستگان و قدرتمندان وامهای کلان در مقابل وثیقه‌های پوچ می‌دهند. بانک‌ها اکثرا ورشکسته هستند ولی به رفتار خود در زیر سایه نظام ادامه می‌دهند. بقول آقای لاریجانی، رئیس مجلس شورای اسلام، فساد همه گیر شده است و بآسانی قابل حل نیست.؛

علی کیانی‌راد می‌گوید: مطالعات مختلف در داخل مجموعه وزارت جهاد کشاورزی، نشان می‌دهد در شرایط متوسط، حداکثر ۶۵ تا ۷۰ درصد از آب در داخل مزارع کشاورزی مصرف می‌شود. با جدی‌تر شدن بحران آب به نظر می‌رسد مسوولان به دنبال راهی برای کاهش مصرف آب می‌گردند و در این میان برخی انگشت اتهام را به سوی بخش کشاورزی نشانه گرفته‌اند که طبق ادعاها ۹۰ درصد منابع آبی کشور را مصرف می‌کند و هرچند گاه یک بار از ضرورت حذف یا محدودیت کشاورزی سخن می‌گویند. اما علی کیانی‌راد هم آمار ۹۰‌درصدی مصرف آب در بخش کشاورزی را نادرست و غیردقیق می‌داند؛

تعداد افراد مبتلا به HIV در ایران ۶۶ هزار نفر تخمین زده شده است، اما تا به حال تنها حدود ۳۶ هزار و ۵۰۰ نفر از این بیماران شناسایی شده‌اند. حسن قاضی‌زاده‌هاشمی، وزیر بهداشت،‌ درمان و آموزش پزشکی، در همایش روز جهانی ایدز گفته است: «آمار ایدز در کشور رو به افزایش است.؛