ما همگی با هر گرایشی، علاقه خاصی به افشاگری داریم. حریف را در بهترین حالت غافل یا نادان می‌دانیم و با افشاگری درباره عاقبت مسیری که به پندار ما در آن پا نهاده، کوشش می‌کنیم او را بر سر عقل بیاوریم و با خود همراه کنیم. قاعده این است که حریف را مغرض بدانیم، یعنی از این فرض عزیمت می‌کنیم که او ریاکار است، و دارد اغراض واقعی خود را می‌پوشاند. در اینجا طبعاً کار ما افشای دورویی حریف است. باید نقابی را که بر چهره زده بردریم. روشن است که این بحث به تفاهم راه نمی‌برد.؛

بسیار بعید است که بتواند این دوستان را از این بحران نجات بدهد. بحران آنها زیر مجموعه بحران فروپاشی جمهوری اسلامی است و اصلاح‌طلبان اگر نخواهند همراه ج.ا. زیر آوار بمانند، به «انقلاب در اصلاحات» احتیاج دارند. انقلابی که می‌تواند با رد «انقلاب بهمن» و میراث نحس خمینی آغاز شود، با پذیرش سکولاریسم و جدائی دین و دولت تداوم یابد و با پذیرش آرای مجتهد، اسلام را در طراز مسیحیت امروز اروپا نوسازی کند. تا آن زمان اما، وصله‌پینه کردن‌های تاجزاده عزیز غنیمتی است! حداقل او اگر با جنبش علیه حجاب اجباری همراهی نمی‌کند، با روضه‌خوانی و ارجاع به حدیث و آیه نمک روی زخم جامعه روشنفکری کشور نمی‌پاشد!؛

مخالفت حکومت ما با علوم انسانی، مخالفت فرمان علیه فهم است. علوم انسانی ریشه در افکار و آراء دورۀ روشنگری Aufklärung دارد. روشنگری خود را در مخالفت با وحی مسیحی در معنای «مجموعه‌ای از آموزه‌ها که از عالم فوق عقلانی الوهیّت به انسان فرود آمده» معنا کرده است. این تعریف از وحی مسیحی موضع رسمی کلیسا در دوران روشنگری بود و کسی حق نداشت از آن تخلّف کند. این وحی منشأ و مبدأ فرمان‌هایی بود که کلیسا در زمینه‌های مختلف زندگی انسان صادر می‌کرد.؛

ر حال حاضر ما از بدترین نوع ناسیونالیسم، یعنی نوعی ناسیونالیسم قرن نوزدهمی رنج می‌بریم. برای بسیاری از ایرانیان تصور آن است که ایرانی بودن یعنی به فارسی صحبت کردن و تاریخ ایران مرکزی را تنها تاریخ ایران دانستن.؛

خود این اصلاح‌طلبان از سالها پیش از انقلاب که هنوز قدرتی هم نداشتند، با هرگونه نقش ملی‌گرایان و مارکسیستها و دموکراتها در قدرت سیاسی مخالف بودند و هستند، و بیش از آنکه دشمن شاه باشند دشمن سکولاریسم بودند. هم اکنون نیز چنین است و اگر دم از آزادی می‌زنند، این «آزادی» همان چیزی است که آیت‌آلله خمینی و مذهبیون در آستانه پیروزی انقلاب، آن را با «جمهوری اسلامی» همخانه کردند تا مردم با دیدن این واژه، درباره جمهوری اسلامی کنکاش نکنند.؛

پراکندگی نیروهای چپ و جمهوریخواه (به شمول نیروهای ملی-مذهبی) به دلیل اختلافات نظری سیاسی یا تاریخی با شرایط کشور و مسئولیت این نیروها در تضاد است. مهمترین وظیفه فعالین سیاسی این بخش از اپوزیسیون ایران شکل دادن به چهره و سیمای واحدی از این نیروهاست که بتواند بر تحولات تاثیر گذارد و راه گفتگو و تعامل با دیگر نیروهای سیاسی جامعه را بگشاید.؛

حسین راغفر گفت: در چهل سال گذشته 400 الی 500 چهره اصلی در نظام معرفی شدند که آنها تصمیم‌گیر هستند و مردم هم به خوبی آنها را می‌شناسند و قطعا همین افراد مسئول پاسخگویی در برابر تخلف‌های اقتصادی هستند اما ندیده‌ایم که یک نفر از این افراد به دلیل بی‌کفایتی عزل شوند. در خیلی از موارد فسادی صورت گرفته مسئولی را برکنار کرده‌اند اما پس از مدتی مسئولیت مهم‌تری را به وی واگذار کردند.؛

گفتمان اصلاح‌طلبی همواره به‌‌عنوان بدیل و برای تحول مثبت در جامعه و نیل به توسعه سیاسی و دموکراسی و تحکیم جامعه مدنی در یک جامعه‌ی فراانقلابی مطرح شده است. پس از بیست سال ولی امروز این گفتمان به زمین سخت و غیر قابل اصلاح برخورده و از این رو با زوال مقبولیت و بحران نفوذ روبه‌رو شده است که باعث می‌شود کارآمدی آن برای پیشبرد اصلاحات با تردید مواجه گردد. متاسفانه اصلاح طلبان در درون در حال بازتولید یک ساخت طوایفی با هویت‌ بعضاً متباین‌اند. ناتوانی دولت در کسب رضایت نسبی جامعه نیز فضا را بر اصلاح‌طلبان حامی دولت تنگ کرد. اصلاح‌طلبان در میانه‌ی این آشفتگی‌ها قطب‌نمای خود را گم کردند و اینک هم در گفتمان و هم در ساختار و عملکرد کم آورده‌اند. اصلاح‌طلبانی که همواره به‌عنوان نیروی آوانگارد جامعه پرچمدار تحول بودند؛ پس از انتخابات نودوشش با چرخش به راست دولت روحانی در تور نرمالیزاسیون دولت گیر افتادند و توجیه‌گر وضع موجود شدند. تن اصلاحات رنجور و بیمار شده است. شکل‌گیری الیتیسم در میان اصلاح‌طلبان و رواج نپوتیسم و خویشاوندسالاری سیاسی که حق تصمیم‌گیری را به خودی‌ترها می دهد جبهه اصلاحات را با تله موسس مواجه کرده است.؛

قصد این نوشته به هیچ وجه تکرار استدلات طرح شده در دفاع یا مخالفت با رفراندوم در شرایط کنونی نیست. هدف این نوشته بررسی چند تجربه تاریخی، به ویژه تجربیاتی که در مباحث اخیر از انان نام برده شده است، و تأکید بر چند نتیجه مهم از این تجربیات، می‌باشد. هنگامی امکان قضاوت در مورد یک همه‌پرسی وجود دارد که بتوان به این پرسش‌ها پاسخ داد: چرا، چه وقت، چطور، با چه پرسشی و توسط چه کسی خواسته همه‌پرسی مطرح می‌شود. ...؛

به این خاطر که ما نمی‌توانیم مشروعیت نظامی را به رفراندوم بگذاریم که کاخ آن بر شالوده پایمالی حقوق زنان، خلقها، اقلیت‌های مذهبی و دگراندیشان بنا شده است. پرچم این نظام حجاب اسلامی است. آیا ما می‌توانیم حجاب را به رفراندوم بگذاریم؟ می‌توانیم بگوییم که لطفا برای کسب مشروعیت تحمیل حجاب به رأی مردم رجوع کنید؟ آخر، اگر این نظام دست از سر حجاب بردارد عموام دست بر نمی‌دارند. مگر می‌توان با رفراندوم تحمیل حجاب یا حاکمیت یک جریان مذهبی یا حاکمیت قوم معینی را مشروعیت داد؟؛