در سده نوزده نزدیکی بیشتر زبان نوشتاری ادبی به زبان ملی روی میدهد. اصول و مبانی این فرایند را «مختومقلی» پی ریزی کرده و توسط معاصران او – عندلیب، شاه بنده، معروفی و شیدایی- غنا یافتند.؛

زبان ترکمنی بعنوان زبان قبایل اوغوز منطقه دریای آرال که در سده های هشتم تا نوزدهم میلادی سکنی گزیده بودند بوجود آمد. این زبان در فرایند تکاملی خود برخی ویژگیهای گروه زبان«قبچاق» را پیدا کرد، یعنی به زبان ترکی ترکیه و ازبکی نزدیک شد. ؛

«مسکین قلیچ» اشعار زیاد بسیار خوبی در مورد عشق، زیبایی معنویی، گیرایی و دلربایی معشوق، درمورد دشواری ایجاد خانواده خوشبخت، دارد. منظومه های قهرمانی با سوژه تاریخی مانند:« باتیر نِپس» و « بکزاده قربان» جایگاه مهمی را در آثار او می گیرند. قهرمانهای اصلی این داستانها، قربانی نفاقها و نزاع های بین قبیله ای هستند.؛

آن‌چه از روایت افول دموکراسی آتن می‌توان آموخت آن است که دموکراسی‌ها کمتر از خودکامگی‌ها شکننده نیستند و وجود نهادهای دموکراتیک به هیچ روی ضامن همیشگی برای سلامت و عقلانیت تصمیم‌گیری نیست.؛

سقوط امپراتوریِ ۶۰۰ ساله‌ی عثمانی پایان دورانی شگرف از تنوع را رقم زد. این امپراتوری در نقطه‌ی اوج خود از مکه تا بوداپست، از الجزیره تا تفلیس و از بغداد تا کریمه امتداد داشت و میلیون‌ها نفر را از ادیان و اقوام مختلف به یکدیگر پیوند می‌داد. یک شهروند عثمانی ممکن بود یک مسیحی ارتدوکس شرقی از اودسا یا یک یهودی از موصل، یا یک مسلمان سنی از اورشلیم یا یک کاتولیک سوری از آنتاکیه باشد. سلطان که خلیفه، یا همان رهبر جهان اسلام، نیز بود، به غیر مسلمانان اجازه می‌داد که دادگاه‌ها، مدارس و نیایشگاه‌های خود را داشته باشند؛

:احمد مرادی: قدر مسلم آنکه در میان جنبشهای گذشته ترکمنها ، مقاومت ترکمنها علیه رضا خان از برجسته ترین وقایعی است که بیش از همه مورد توجه و پرداخت ترکمنهای بویژه ایران قرار گرفته است. در این باره مقالات زیادی از سوی آنان در نشریات مختلف بچاپ رسیده است که بدون استثنا همه آنان از آهنگ

احمد مرادی: قبل از آغاز بحث مقدمتا اين نکته را متذکر شوم که هر چند طرح موضوع فوق در شرايط کنوني با مسائل حادث امروز ترکمنصحرا قرابت چندانی ندارد، اما واقعيت اِينست که جنبشهای گذشته ترکمنها چه به لحاظ محتوی و چه اشکال و درک از مبارزه و همينطور درسها و تجربيات آنان که ميتوانند در

انقلاب اسلامی همچون تندبادی ویرانگر خواب ژرف انسان ایرانی را برآشفت و او را از فراز آسمان بلند پندار چنان بر زمین سخت بیداری فروکوفت که صدای شکستن تک‌تک استخوانهایش تا به امروز بر آسمان بلند است. در این چهل سال گذشته درباره چرائی و چگونگی این انقلاب بسیار شنیده‌ایم و در این میان، صدای آنانی که از گذشت روزگار هیچ نیاموخته و گناه این فروپاشی سهمگین را بر گردن دیگران افکنده‌اند، از همه بلندتر بوده است.؛

شاید بتوان اعدام توماج و چند تن از رهبران کانون فرهنگی سیاسی خلق ترکمن در ترکمن صحرا در اولین سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی را آغاز ماشین کشتاری خواند که تاکنون ادامه داشته است. توماج و سه نفر دیگر از رهبران ترکمن پس از شکنجه‏ های وحشیانه در ۲۹ بهمن ۱۳۵۸ اعدام و جسدشان در ۱۲۵کیلومتری جاده بجنورد در زیر یک پل رها شد. اعدامی که ابتدا با تکذیب دخالت نیروهای حکومتی روبرو شد اما سال ها بعد صادق خلخالی در مجلس اعلام کرد که به دستور او و توسط نیروهای سپاه انجام شده است.؛

نویسندگان:اِ.آتاغارریف،اُ.بردیف،آ.غوبایف،د.دوردیف،اُ.اورازوف،و.پیلیاوسکی،ت.خوجه نیازوف،خ.یوسوپوف؛ انجمن حفاظت از آثار تاریخی و فرهنگی ترکمنستان شوروی. لنینگراد: نشرعلمی و فنی مربوط به معماری شعبه لنینگراد.1974.  این کتاب به پنجاه سالگی ایجاد ترکمنستان شوروی تقدیم شد. در تهیه و روشن کردن همه مسائل اشاره شده در این کتاب مقامات، دانشمندان و محافل وسیع اجتماعی ترکمنستان شوروی شرکت فعال کردند. ؛